5 ár síðan þessi færsla birtist.

Góðæri hins glataða gagnrýnanda – Þórarinn Þórarinsson gerir upp íslenska bíóárið

19. desember 2019

Þórarinn Þórarinsson súmmerar upp hlutskipti íslenska kvikmyndagagnrýnandans ansi skemmtilega í Fréttablaðinu í dag þar sem hann gerir upp íslenska bíóárið.

Þórarinn skrifar:

Eðli málsins samkvæmt er kvikmyndagagnrýnandinn alltaf bölvað fífl þar sem hann hrærist í heimi þar sem allt er afstætt. Gæði hugverka verða aldrei metin með reglustikum, gráðubogum og öðrum sálarlausum mælitækjum þannig að rýnirinn engist eins og sturlaður maður í guðlausum heimi þeirrar sérkennilegu þversagnar að hann hefur aldrei rétt fyrir sér en hins vegar alltaf rangt fyrir sér. Vefjist þetta fyrir einhverjum er þeim hinum sömu ráðlagt að gefa virkum í athugasemdum gaum þegar dómar um nýjustu Star Wars-myndina birtast.

Starf gagnrýnandans er þó alltaf sturlaðast þegar íslenskar bíómyndir eru annars vegar. Ef færri en fjórum stjörnum er útdeilt er það til marks um að rýnirinn sé ryðgaður á sálinni, beiskur, bitur og fatti ekki neitt. Sennilega er honum í nöp við leikstjórann eða einhvern leikarann.

Ekki tekur heldur betra við þegar gagnrýnandinn verður fyrir því óláni að hrífast af íslenskri kvikmynd og sáldrar yfir hana stjörnum af sama ákafa og hann saltar franskar McCain-kartöflur.

Rangur misskilningur

Þegar kvikmyndagerðarfólkið gleðst, væntanlega í þeirri frómu trú að hrósið sé verðskuldað en ekki kreist fram í meðvirkni, ganga óstöðugir og virkir í alvisku af göflunum og skrifa stjörnuregnið á fámennið á Íslandi og ótta rýnisins við að þurfa að sætta sig við blokkeringar á Facebook og líkamsárásir á knæpum Reykjavíkurþorps.

Árið sem er að líða var því annus horribilis fyrir kvikmyndagagnrýnanda Fréttablaðsins svo ekki sé fastar að orði kveðið þar sem það er vonlaust að halda kúlinu þegar íslenskt kvikmyndagerðarfólk, konur fyrst og fremst að þessu sinni, dæla hágæðamyndum í kvikmyndahús eins og enginn sé morgundagurinn.

Án alls gríns og meðvirkni þá standa þessar myndir ársins 2019 bara alveg undir sínum stjörnuhimni og engin ástæða til þess að leiðrétta bókhaldið við vörutalningu áramótanna.

Fullt hús af drama á Skaganum

Þegar rýnt er í stjörnukort ársins þá skína leikstjórinn Silja Hauksdóttir og fylgihnettir hennar skærast með fullt hús af dramatík og hugvekjum um lífið, tilveruna og þann fljótandi kjarna sem svellur í brjóstum hverrar manneskju með misjöfnum afleiðingum.

Agnes Joy gat ekki fengið annað en fimm stjörnur og ég tel mig ekki þurfa að rökstyðja það með öðru en að vitna í mína eigin niðurstöðu sem birtist á þessari síðu í október: „Agnes Joy er svo ofboðslega góð kvikmynd. Einföld og látlaus en samt svo yfirþyrmandi víðfeðm og djúp að mann skortir eiginlega orð. Frábær.“

Auðvitað skortir mig samt aldrei orð og þess vegna er líka bara farsælla að lesa textann frekar en stjörnurnar sem eru vitaskuld ekki tommustokkur. Oftast segjum við nefnilega miklu meira en stjörnurnar eins og í þessu tilfelli undir fyrirsögninni Sálarháski hversdagsleikans:

„Agnes Joy hverfist fyrst og fremst um þau óbærilegu ósköp að vera manneskja. Þetta er ekki aðeins saga persónanna þar sem í myndinni koma saman ótal litlar, sorglegar og fyndnar dæmisögur um meðvirkni, sligandi stjórnsemi, kvíða, traust, vantraust og nánast fullkomlega vonlaust foreldrahlutverkið þar sem tilfinningarnar og tilhneiging til ofverndunar snúast sorglega oft upp í andhverfu sína.

Það er hægara sagt en gert að koma öllum þessum tilfinningaflækjum til skila þannig að áhorfendur sökkvi ekki í hyldjúpt þunglyndi eða hreinlega drepist úr leiðindum við að spegla sjálfa sig og samferðafólk í persónum sem eru einhvern veginn hver um sig og í samskiptum óþolandi summa okkar allra.“

Gagnkvæmt traust

Íslenska bíóárið 2012 hófst í febrúar þegar Tryggð, ein besta mynd þessa árs, læddi sér hógvær í kvikmyndahús á meðan saltsjokkeraður mannskapurinn ók sér enn í jólaspikinu á hlaupabrettunum.

Ásthildur Kjartansdóttir gerði Tryggð af látlausri natni upp úr skáldsögunni Tryggðarpanti eftir Auði Jónsdóttur þannig að niðurstaðan var fjórar stjörnur og: „Falleg en átakanleg bíómynd sem á brýnt erindi við íslenskan samtíma og okkur öll. Mynd sem er ekki síður mikilvægt að allir sjái en Lof mér að falla. Við erum öll ein fjölskylda. Er þetta eitthvað flókið?“

Þetta var síðan ítrekað með hvatningu: „Tryggð er falleg, fantavel leikin en átakanleg bíómynd sem á brýnt erindi við íslenskan samtíma og okkur öll. Drífa sig í bíó!“ Pæling að eyða kannski minni tíma og orku í að sálgreina gagnrýnandann og drífa sig bara í bíó. Á mínum tuttugu árum í þessum hrakningum hef ég ítrekað orðið var við að lítið orsakasamhengi er milli dóma og aðsóknar. Samt má alveg stundum treysta okkur.

Rammi úr Bergmáli.

Spegilbrot sjálfsmynda

Kvikmyndagerðarkonur voru áberandi frekar til fjörsins í ár og ég held að það sé ekkert á karlana eða þeirra ágætu myndir hallað þótt konunum sé að miklu leyti eignaður heiðurinn af því hversu þétt, jafnt og ánægjulega gott þetta bíóár var í raun.

Við þurfum ekkert að vera ýmist frá Mars eða Venus til þess að skynja frekar en sjá að konur gera öðruvísi bíómyndir og það er svo gott þegar eitthvað öðruvísi kemur í bíó.

Rúnar Rúnarsson verður að vísu seint sakaður um að gera venjulegar myndir og hann kláraði þetta góðæri með undarlega heillandi furðuverki. Upplifun þegar hann gefur „fullkominn skít í hefðbundinn frásagnarhátt og ævafornar reglur Aristótelesar í þeim efnum með djarfri tilraun sem gerir talsverðar kröfur til áhorfenda sem uppskera ríkulega ef þeir nenna að leggja sitt af mörkum til verksins.“

Fjórar stjörnur fóru á þessa mósaíkmynd í 58 spegilbrotum sjálfsmynda okkar þar sem alls konar fólk, á öllum aldri, úr ýmsum áttum, eitthvað um 350 manns, myndaði aðalpersónu myndarinnar, samfélagið sjálft.

Þegar maður á lífsblóm …

Hlynur Pálmason fór ekki heldur troðnar slóðir með áhorfendur í Hvítum, hvítum degi og gerði einnig kröfur til þeirra þótt haldreipin væru kunnuglegri í þó að vissu leyti draumkenndri martröð hverfandi staðalmyndar hins alíslenska karlmanns. Soldið eitraður svona, en vel meinandi. Ingvar E. Sigurðsson vinnur enn einn leiksigurinn sem bergmál vonlausa frumkarlmannsins sem kenndi sig við Sumarhús.

Hvítur, hvítur dagur er stemningsmynd sem nagar sig hægt og bítandi en af sívaxandi þunga djúpt í vitund áhorfenda. Hún er dálítið bara eins og lífið sjálft. Ljót, falleg, átakanleg og á köflum fyndin en þyngstur er slagkrafturinn í dásamlegum samleik Ingvars Sigurðssonar og hinnar ungu Ídu Mekkínar Hlynsdóttur. Fjórar. En ekki hvað?

Góðir Framsóknarmenn?

Grímur Hákonarson er leikstjóri með stíl og í Héraðinu brá hann skemmtilega á leik og krækti í enn eina fjarkakippuna með lítilli sögu sem er lyginni líkust en fer um leið sorglega nærri kunnuglegum, nöprum, íslenskum raunveruleika og er þannig helvíti hressileg hugvekja í öllum sínum einfaldleika.

Arndís Hrönn Egilsdóttir er prímusmótorinn sem knýr þessa baráttusögu sterkrar bóndakonu við ofurefli kaupfélagsveldisins áfram af ótrúlegum krafti og áreynslulausum stórleik þannig að lúmskt fyndin tragikómedía úr alíslenskum raunveruleika springur út í dæmisögu sem á við alls staðar á öllum tímum.

Sjá nánar hér: Góðæri hins glataða gagnrýnanda