„Heilt yfir er Dýrið skemmtilegur darraðardans og tekst að búa til söguheim þar sem hinu fáránlega er blandað við þjóðsagnaminni og bíóhefð, og útkoman er í senn spennandi og fyndin“, segir Gunnar Ragnarsson meðal annars í Morgunblaðinu.
Gunnar skrifar:
Það er á ekki hverjum degi sem íslensk kvikmynd er frumsýnd í keppnisflokki á kvikmyndahátíðinni í Cannes. Reyndar telst það til algerra undantekninga og er mikil viðurkenning í sjálfu sér, en ekki nóg með það heldur hlaut Dýrið sérstök frumleikaverðlaun í Un Certain Regard-flokknum. Eyru gagnrýnenda voru því löngu sperrt þegar dómar fóru að berast beggja vegna Atlantshafs, þar sem talað var um „snargeggjað“ söguupplegg myndarinnar. Undirritaður reyndi í framhaldinu að lesa sem allra minnst um innihaldið og hélt meðal annars fyrir eyrun þegar stiklur voru spilaðar í kvikmyndahúsum í þeirri von að verða ekki fyrir áhrifum fyrir fram. Mælt er með því að fólk sjái myndina og viti sem minnst áður, en það er ómaksins virði.
Styrkur Dýrsins felst nefnilega umfram allt í leik að væntingum áhorfandans. Hvurslags saga er þetta eiginlega? spyr hann sig trekk í trekk, þegar snúið er á það sem á undan kom. Mismunandi greinarhefðum er hrært í seðjandi graut með ólíkum fæðutegundum sem ættu ekki að passa saman, en gera það þó, að mestu leyti. Grunnurinn er sóttur í þjóðsagnaarfinn. Þetta er saga af karli og kerlingu í koti sínu. Á jólanótt heimsækir þau óvæntur gestur, sem setur atburðarás af stað. Klassíkt stef um samband manns og náttúru er rauði þráðurinn. Myndin fellur einnig vel að íslenskri kvikmyndahefð, þar sem sveitin hefur auðvitað verið ráðandi sögusvið frá upphafi. Frá Landi og sonum (1980) til Barna náttúrunnar (1991) hefur hefðbundna sveitamyndin dafnað og líklega náð fullþroska með Hrútum (2015) en nú er greinin komin í nýjan fasa þar sem meðvitund og írónía gagnvart forminu einkenna frásagnirnar. Í þessu ljósi er skemmtilegt að bera Dýrið saman við aðra gjörólíka íslenska kvikmynd frá þessu ári, Hvernig á að vera klassa drusla, þar sem sveitin hýsir femínískt unglingamyndaneðanbeltisgrín. Í báðum tilvikum eru íslenska sveitamyndin og lögmál hennar afbyggð á einhvern máta og notuð sem byggingarstólpi fyrir söguheim sem einkennist af sérstöku „bíóraunsæi“, þ.e.a.s. það sem fyrir augu ber endurspeglar ekki síður aðrar kvikmyndir en raunveruleikann.
Byrjun Dýrsins gengur í takti alþjóðlegu listamyndarinnar og fylgir fyrirmynd frá Börnum náttúrunnar að því leyti en líklega líða tíu mínútur áður en orð er talað. Dulúð og drunur dynja undir í hljóðrás þegar sauðum fjárhússins er stillt upp á móti heimilishaldi þeirra hjóna í myndmálinu. Í rólegum gír eru sögupersónurnar, hjónin María (Noomi Rapace) og Ingvar (Hilmir Snær Guðnason), kynnt til leiks. Einn daginn taka þau á móti sérstöku lambi, sem þau taka að sér og ala upp sem sitt eigið og kalla Ödu. Ingvar sækir barnarúm út í fjós, sem gefur í skyn sitthvað um fortíð þeirra, en þau eru vitanlega barnlaus í nútíð myndarinnar. Ada sýgur mjólk úr pela, sefur í hjónaherberginu og María horfir á hana uppnumin í fallegri birtu sumarnátta á meðan feðginin sofa.
Samspil klippingar og kvikmyndatöku er athyglisvert í þessum atriðum þar sem Ada er nánast ekkert sýnd, heldur er einblínt á mennska foreldrana í nærmyndum, og sjaldan eða aldrei er áhorfendum veitt sjónarhorn þeirra. Á þennan hátt er upplýsingum skammtað og komandi krókar fléttunnar undirbúnir. Dag einn hverfur Ada og hjónin ráfa leitandi um hvort í sínu lagi í þokunni. Enn á ný er skotið framan á leikarana og sjónarhóll þeirra ekki sýndur, sem er merki um stílrænan aga, og eykur dulúðugt andrúmsloft og spennu.
Í öðrum kafla myndarinnar er kafað dýpra í fjölskyldulífið þegar óvæntur gestur ríður í hlað. Hér er á ferðinni klassíska frásagnarminnið um óþekkta aflið eða aðkomumanninn sem rýfur lífsins vanagang en hér gegnir sá líka hlutverki áhorfandans eða samfélagsins með því að spegla og hneykslast á hegðun hjónanna. Gesturinn er Björn Hlynur Haraldsson í hlutverki Péturs, bróður Ingvars. Koma hans er einkar kómísk þar sem snjáður kaggi stöðvast með skransi á malarvegi og manni er fleygt úr bílskottinu á mölina og skilinn eftir í reykskýi. Björn Hlynur er djammaratýpa klædd í leðurjakka, í skörpu mótvægi við sveitina og söguheim myndarinnar hingað til. Persónan er annað tilbrigði við frábæra frammistöðu leikarans í Agnesi Joy , þar sem skemmtilega var leikið með stjörnuímynd (ef hægt er að tala um slíkt í tilfelli íslenskra leikara) Björns Hlyns. Einnig mætti tala um Hilmi Snæ og Noomi Rapace sem ákveðið „meta“-leikaraval, þar sem stjörnuímyndir þeirra (þó að slíkt nái jafnvel ekki út fyrir íslenskt kvikmyndasamhengi) ýta undir „bíóleika“ söguheimsins. Frammistaða þeirra er mjög sannfærandi og gefur myndinni vigtina sem þörf er á til að heildarmyndin gangi upp og furðusagan verði trúanleg.
Koma Björns Hlyns færir frásögnina meira í átt að hefðbundnu fjölskyldudrama, þó með þeim fyrirvara að fyndinn fáránleikinn er ávallt til staðar. Þetta gerir myndina kannski „íslenskari“ fyrir vikið, enda mikil hefð fyrir fjölskyldusögum en minni fyrir hreinræktuðum hrollvekjum sem einhverjir bjuggust við út af markaðsherferð myndarinnar (en myndin er það alls ekki). Á köflum vottar fyrir óþarfa endurtekningu í handriti og of mikið er sagt (senan við leiðið er til að mynda óþörf og sýnir ýmislegt sem áhorfandi hafði þegar orðið áskynja).
Heilt yfir er Dýrið skemmtilegur darraðardans og tekst að búa til söguheim þar sem hinu fáránlega er blandað við þjóðsagnaminni og bíóhefð, og útkoman er í senn spennandi og fyndin. Hér er á ferðinni sterk frumraun leikstjórans Valdimars Jóhannessonar og verður spennandi að fylgjast með næstu skrefum hans (og Sjóns) á hvíta tjaldinu.
