„Skemmtileg og falleg mynd sem er merkilegur vitnisburður um fólk og kynslóðina sem það tilheyrir,“ segir Gunnar Ragnarsson meðal annars í Morgunblaðinu um Hálfan álf Jóns Bjarka Magnússonar.
Gunnar skrifar:
Heimildarmyndin Hálfur álfur eftir Jón Bjarka Magnússon hlaut dómnefndarverðlaun Skjaldborgar, hátíðar íslenskra heimildarmynda, á síðasta ári. Margar keppnismyndanna hafa verið sýndar í Bíó Paradís að undanförnu og nokkuð ljóst að gróskan er mikil í greininni.
Hálfur Álfur fjallar um hjónin Trausta „Álf“ Breiðfjörð Magnússon og Huldu Jónsdóttur en þau voru afi og amma höfundarins. Stykkið hefst á óræðri myrkursýn, dauf birta berst úr fjarska. Þegar klippt er á nærmynd af ljósinu reynist skíman vera úr vita sem ferðast um sjónardeildarhringinn, út og inn. Þessi gamli og fallegi viti, málaður appelsínugulum lit, er á Sauðanesi þar sem Trausti gegndi hlutverki vitavarðar fyrir margt löngu en hjónin ólust upp á Ströndum og búa í höfuðborginni í nútíð myndarinnar. Þegar frásögn hefst er aldarafmæli Trausta handan við hornið en Hulda er örlítið yngri – og er myndin ákveðinn lokakafli á æviskeiði þessa mæta fólks.
Framan af virðist myndin vera í athugunarstíl (e. observational) heimildarmynda, þar sem myndavél er sem fluga á vegg og fylgist með því sem fyrir hana ber með eins konar „vísindalegu sjónarhorni“ (sem er vitanlega ómögulegt). Margt sem fylgir er þó af öðrum meiði, á þann hátt að viðföngin taka meðvitað þátt í að skapa galdur myndarinnar. Við nemum hversdagsleikann en um leið sviðsetningu hans – heim sem er mótaður eftir hugðarefnum höfundar og viðfanganna, sem mætti ganga svo langt að kalla meðhöfunda.
Trausti „Álfur“ er í forgrunni frásagnar. Í upphafi sést hann undirbúa morgunverð með öllu sem felst í því – að sjóða sér hafragraut (nokkuð þunnan), smyrja brauðsneið og skera banana með vasahníf. Hin tæplega aldargamla söguhetja er fígúra í einkennilegra lagi – ekta og kjörin söguhetja í bíómynd. Honum mætti lýsa sem spéfugli – lífsglöðum með eindæmum en hann syngur og trallar daginn, og myndina, út og inn með hárri rödd sinni. Hann segist sko vera „alls engin spekingur“ en við fáum þó að kynnast honum í gegnum frásagnir hans og ýmis uppátæki (talandi hans er frekar óskýr og hjálpaði enskur texti á köflum örlítið til þess að átta sig). Trausti segir m.a. frá bernskudraumi þar sem álfur vitjaði hans og tjáði honum að hann myndi aldrei drukkna um ævina og væri því fær í flestan sjó, en Trausti sótti sjó um hríð líkt og faðir hans áður. Álfurinn var verndari hans og því vildi Trausti taka upp nafnið Álfur honum til heiðurs.
Myndin notar álfaþráðinn sem meginuppistöðu í vefnaði sínum. Lög og kveðskapur um álfa og huldufólk eru sungin af Trausta en hljóma einnig í útsetningum Teits Magnússonar og Sindra Freys Steinssonar. Máninn hátt á himni skín, hrímfölur og grár – en líka veraldlegri álfakvæði eins og lagið „Pistol-Packing Mama“ í flutningi kantrísöngvarans Als Dexters. Á heimili þeirra hjóna hljómar einatt gamla gufan en hún virðist færa áhlýðendum vísur og fregnir af álfum liðlangan daginn. Á þennan sniðuga hátt er sköpuð furðuveröld, í senn kunnugleg og framandi, en einstaklega notaleg.
Mótvægi Trausta er síðan Hulda eiginkona hans en hún virðist vera andstæða hans að mörgu leyti. Hulda er hlédrægari, með djúpa rödd, bókelsk og svolítið kaldhæðin. Hún hneykslast á uppátækjum Trausta og gefur lítið fyrir áætlanir hans um að taka sér Álfsnafnið. Hún fer með ýmis kvæði í heilu lagi en hún segir eiginmanninn aldrei hafa verið fyrir bækur. Skiljanlegt er að Trausti sé örlítið atkvæðameiri, einfaldlega þar sem hann er svo úthverfur persónuleiki. Samband hjónanna og jafnvægi þeirra á milli er einkar skemmtilegt. Auðvelt er að þykja vænt um þau – og hugur rýnis leitar ósjálfrátt til fjölskyldumeðlima sem tilheyra sömu kynslóð.
Nokkrum sinnum er horfið aftur til sena þar sem Trausti skoðar líkkistuna sína, sem honum er mjög umhugað um, og ræðir við mann sem virðist starfa hjá útfararstofunni. Þessi atriði draga á skemmtilegan hátt fram að menn veigra sér ekki við að „leika“ örlítið og búa til bíó. Skiljanlega er hálfa álfinum hinsta stundin ofarlega í huga en hann einblínir á hundrað árin. Þegar afmælisveislan skellur á í björtum veislusal með tilheyrandi fögnuði og söng með niðjum og vinum syngur Trausti hæst allra – „lay that pistol down“.
Hálfur Álfur er skemmtileg og falleg mynd sem er merkilegur vitnisburður um fólk og kynslóðina sem það tilheyrir. Hún lýsir hversdagsleika þess en leyfir sér líka að vera ekki of jarðbundin. Gjörningur verksins er persónulegur, og sýnir fram á gildi þess að skapa list þvert á kynslóðir.
