Ásgeir H. Ingólfsson skrifar um Villibráð Elsu Maríu Jakobsdóttur fyrir hinn nýja miðil Heimildina.
Ásgeir skrifar:
Við erum stödd í vesturbæ Reykjavíkur. Sú staðsetning er skýrt römmuð inn í upphafi Villibráðar, með skotum af Melabúðinni og fleiri kennileitum, hér virðast allir hafa verið skírðir í Vesturbæjarlauginni og fermdir í KR-treyjunni. Það hversu rækilega myndin er merkt ákveðnum stað minnir mann á hversu mikið lykilatriði staðsetningin er í endurgerðum, sama sagan fær stundum á sig allt annan blæ í nýju umhverfi – og þetta er í það minnsta 23. endurgerðin á ítölsku myndinni Perfetti sconosciuti – og það eru tvær aðrar á leiðinni.
Þetta er fyrsta mynd Elsu Maríu Jakobsdóttur í fullri lengd, en hún vakti áður athygli fyrir stuttmyndina Atelier, þar sem aðalhlutverkið var í vissum skilningi ríkmannlegt en kuldalegt glerhús. Húsið sem Villibráð gerist í er öllu hlýlegra, en þó ansi kuldalegt – enda virðast gestgjafar og gestir matarboðsins flest reykvískur aðall í einhverjum skilningi – það er meira að segja kvótaerfingi við borðið. Aðalpersónurnar eru sjö: þrjú pör og fótboltaþjálfarinn Pétur (Gísli Örn Garðarsson). Hann er sjöunda hjólið, sá eini sem kom einsamall.
Þetta eru erkitýpur. Sálfræðingurinn Eva (Nína Dögg) og læknirinn Rúnar (Hilmir Snær) halda boðið og þangað mæta kvótaerfinginn Björg (Þuríður Blær) og fótboltabullan Þorsteinn (Björn Hlynur), sem eru nýbyrjuð saman og eru í endalausum sleik. Þriðja parið er athafnakonan Hildur (Aníta Briem) og Leifur (Hilmar Guðjónsson), leikari sem er að vinna á leikskóla. Og svo áðurnefndur Pétur, sem er hjarta verksins og langtum athyglisverðasta persónan. Heimspekilega þenkjandi og sá eini sem hlustar meira en hann talar.
Fljótlega berst svo talið að símum og einlægni í samböndum – sem endar á að þau fara í símaleik þar sem allir símar eru lagðir á borðið og gestirnir hlera símasamskipti hver annars þar sem eftir lifir kvölds – og auðvitað fer það ekki vel.
Tunglmyrkvar og eldgos
Tunglmyrkvi rammar ítölsku myndina inn, sem og margar aðrar endurgerðirnar, en nýliðið eldgos er notað til hins sama í íslensku útgáfunni – og þau innslög eru oft eins og hálfgert hlé í leikhúsi, möguleg áhrif leikskáldsins Tyrfings Tyrfingssonar sem skrifar handritið með Elsu Maríu. Framan af er atburðarásin keimlík í Villibráð og ítalska orginalnum, en munurinn liggur annars staðar. Ítalska myndin er um margt ljúfari og sú íslenska kaldhæðnari – ef þú vilt finna samkennd með persónunum hentar sú ítalska þér betur. Þá er miklu meiri stéttarvinkill í þeirri íslensku en þeirri ítölsku, þau ítölsku virka flest eins og almúgafólk en það er megn uppafnykur af þeim íslensku. Þó tala þau ítölsku mörg það lítið um vinnuna að það er erfiðara að ráða í stétt þeirra og stöðu.
Stóri munurinn er þó sá að íslensku persónurnar virðast allar fæddar á sama árinu, á sama blettinum, fara í sömu heilsuræktina og sömu hárgreiðslustofuna. Ítölsku persónurnar eru hins vegar töluvert ólíkari innbyrðis og útlitslega – og tveir karlanna virðast þar að auki töluvert eldri en hinir gestirnir, annar farinn að grána í vöngum og hinn er ansi bangsalegur við hliðina á tágrönnum vinum sínum. Það breytir allri dýnamíkinni töluvert – og raunar eru tveir brandarar sem þýðast illa í íslensku útgáfunni, af því munurinn á líkamlegu atgervi er skyndilega horfinn.
Lengstum eru myndirnar ansi jafnar að gæðum, sumt er betra á ítölsku og annað betra á íslensku. Sú ítalska hefur þó naumlega vinninginn framan af, þökk sé meiri breidd í persónusköpun. Síðasta hálftímann er þó Villibráð mun betri. Bæði er bláendirinn ansi klaufalegur hjá Ítölunum, en við það bætist að stóra tvistið verður miklu safaríkara, dýpra og athyglisverðara í íslensku útgáfunni.
Snjallsímarnir eru svo grugguga galdratækið sem hrinda öllu af stað. Þessi tæki stjórna lífi okkar margra og því mesta furða hversu lítið þeir koma oft við sögu í bíómyndum, mann grunar jafnvel stundum að sumir leikstjórar láti myndirnar sínar gerast fyrir 20 árum til þess eins að losna við þessa óværu. Þetta virðast að vísu fremur frumstæðir símanotendur, nota mest bara símtöl og skilaboð og hér vantar alveg heiftúðugar deilur á samfélagsmiðlum, harðorða tölvupósta og flókin öpp, en engu að síður er þetta vel heppnuð notkun á tækni sem er oft erfitt að finna stað í kvikmyndaforminu, enda sími nútímamannsins oftast innri díalógur sem virkar sjaldnast spennandi utan frá, þegar maður sér aðra með andlitin föst í skjánum.
Leikurinn í báðum myndum er svo almennt prýðilegur. Gísli Örn glansar í hinu eiginlega aðalhlutverki og eftir að hafa séð ævisögu Whitney Houston í Háskólabíói daginn áður þá fannst mér á köflum Björn Hlynur hreinlega vera að leika Bobby Brown, þennan lúða sem öllu klúðrar en veður þó alltaf í kvenfólki af einhverjum óskiljanlegum ástæðum. Þá eru þeir Hilmir Snær og Marco Giallini nánast sem sami maður í hlutverki læknisins – en að öðru leyti eru lítil líkindi á milli ítölsku og íslensku leikaranna.
Í báðum myndum eru þó stórleikkonur sem stela senunni, jafnvel þótt hvorug þeirra fái bitastæðasta hlutverkið. Aníta Briem hefur undanfarið sýnt það mynd eftir mynd að það var ótrúlegur happafengur fyrir íslenskar kvikmyndir að fá hana aftur heim og ítalska stórleikkonan Alba Rohrwacher sýnir enn og aftur að hún er með þeim bestu í Evrópu, horfið bara á þá mögnuðu albansk-ítölsku mynd Karlmennskueiður (Vergine giurata, Sworn Virgin á ensku) ef þið trúið mér ekki.
Drepið farsímann!
Ég á svo enn eftir að horfa á hinar myndirnar tuttugu – en þar koma einnig ýmsar stórleikkonur við sögu, til dæmis Bérénice Bejo úr The Artist í frönsku útgáfunni og Nadine Labaki í þeirri egypsku. Eins er skondið að skoða titlana, margir eru svipaðir frummyndinni og fjalla um algjörlega ókunnugt fólk, Víetnamar tala um Blóðmánapartí, Ungverjar kalla sína útgáfu Gleðilegt ár og sú pólska nefnist (Ó)vinir – og þar sem ein leikkona ítölsku myndarinnar er pólsk-ítölsk leikur hún einfaldlega í þeim báðum. Kínverjar eru svo með skemmtilegasta titilinn, Drepið farsímann!, og Rússarnir voru fyrstir til að gera framhald.
Kannski er þó helsta gildi þessara mynda, sem ku hafa sett heimsmet í fjölda endurgerða, að fá mann til þess að velta aðeins fyrir sér endurgerðinni sem listformi. Það hefur löngum verið litið niður á endurgerðina af kvikmyndaskríbentum, nánast skylda að taka fram að upprunalega myndin sé best – enda endurgerðir oft stimplaðar sem amerískt peningaplokk eftir leikstjóra sem iðulega misskilja hvað gerði orginalinn góðan. Og vissulega eru dæmi um slíkt, sérstaklega þegar algjör meistaraverk eru endurgerð, en ef við horfum til dæmis til leikhússins má vel líta á hverja nýja uppfærslu á Shakespeare og öðrum risum leikhúsbókmenntanna sem endurgerð – þar sem stundum er staðfært og stundum ekki, en alltaf verða til einhver átök á milli upprunalega verksins og þýðingarinnar, hvort sem það birtist í tungumálinu, tímanum eða öðru.
Þá geta endurgerðir varpað forvitnilegu ljósi á menningarlega núansa á milli þjóðfélaga og staðbundnar tískur í listsköpun, sem og auðvitað mismunandi túlkunaraðferðir mismunandi leikstjóra og handritshöfunda. Og í þessu tilfelli verður til spegill sem þegar hefur speglað tugi leikstjóra frá jafnmörgum löndum.
