Baldvin Z. heimsótti kvikmyndafræðinema við Háskóla Íslands nýverið og spjallaði um Lof mér að falla fyrir fullum sal áhugafólks um kvikmyndagerð. Björn Þór Vilhjálmsson, lektor í kvikmyndafræði, ritaði stytta og ritstýrða útgáfu af því sem bar á góma í umræðunum.
Úr viðtalinu:
Stundum talað um sjokkklippingar og leikstjóra sem sérhæfa sig í að ýta á hnappa og stuða (Trier, Noe, jafnvel Haneke). Nú sýnir Lof mér að falla ekki það grófasta sem á sér stað í söguframvindunni, það virðist vísvitandi að myndavélin lítur eiginlega undan. Hvað réð þeirri ákvörðun?
Atriðið sem þú vísar til þar sem myndavélin lítur undan, bókstaflega, er þegar Gísli pyntar Magneu í sprautuatriðinu og í handriti var þetta allt öðruvísi sena. En að lokum spyr maður sig, af hverju þurfum við að sjá ofbeldið? Hvaða tilgangi þjónar það? Mig langaði að finna leið til að kynna Gísla í þessu fyrsta myndskeiði sem hann sést. Poloroidmyndin sést til dæmis í leikmyndinni og það er seinna sem við sjáum hana tekna. Leikmyndin í atriðinu leggur líka áherslu guðsdæmið, hann er samhjálparmaður, og Bogi Ágústsson er í sjónvarpinu að flytja fréttir. Skilaboðin eru að þetta sé að gerast í næsta húsi, á meðan þú horfir á fréttir.
Við erum líka svo vön að sjá alls konar viðbjóð, það er erfitt að sjokkera, ekki síst unglinga og ungt fólk sem er ýmsu vant. Þetta var bara önnur leið, mig langaði að komast undir skinnið á áhorfendum. Það þarf ekki að sýna allt. Ímyndunaraflið getur verið sterka en það sem er sýnt.
Myndin talar, að því er virðist, inn í samhengi þar sem ungt fólk virðist hafa frjálslyndari hugmyndir um notkun fíkniefna en kannski var áður, fyrir 10 eða 20 árum. En á sama tíma finnst mér ég hafa fundið og heyrt er að ungt fólk sé að fara á myndina og sé algjörlega slegið. Fullyrðingar eins og „ég ætla aldrei að nota dóp,“ hafa heyrst þegar fólk er að ganga út. Hvernig hafa viðtökur myndirnar komið þér fyrir sjónir?
Viðtökurnar eru langt umfram það sem ég vonaðist eftir. Kristín vildi að sín saga yrði sögð. Þess vegna skildi hún dagbækurnar eftir. Hún var ótrúlega dugleg manneskja og hugrökk, hún vann hjá Stígamótum, bjargaði mörgum. Efnið rataði með óvenjulegum leiðum upp í hendurnar á mér. Nú getur fjöskyldan skilið við þetta og munað hver hún var, persónan ekki eiturlyfjaneytandinn.
Sagan sem þú segir er auðvitað séríslensk og nær manni ef maður horfir sem Íslendingur. Ertu að fá önnur viðbrögð úti?
Það er merkilegt en í raun ekki. Þegar ég sýndi myndina í Toronto var Q&A eftir sýninguna, og vanalega gengur helmingurinn út áður en að því kemur. Í þessu tilviki urðu allir eftir, allur salurinn sat áfram til að vera með í spurningunum. Og fólk var ennþá grátandi klukkutíma eftir að myndin var búin. Það er ekki bara á Íslandi sem myndin hefur áhrif. En vissulega er það öðruvísi að sjá hlutina í útlöndum. Þegar ég tók þátt í sambærilegu Q&A eftir Vonarstræti (og gaman er að minnast á að Darren Aronovsky var í salnum og tvítaði um myndina eftirá), sagðist ég næst ætla að gera dökka mynd, og þá var spurt, er þessi mynd ekki nægilega myrk? [hlátur] En munurinn liggur auðvitað í því að hér heima er spurt, af hverju er Gói að leika vondan gaur. Úti er fóllki sama um svoleiðis, vita ekki að barnastjarna er að rústa barnakreditinu sínu. [hlátur] En það sem mér þykir kannski vænst um er að heyra að gagnrýnandi sem fór á myndina með dóttur sinni hafði það að segja að dóttir hans sagðist aldrei hafa séð mynd sem fjallar um unglinga sem skilur unglinga svona vel.
Nú fannst mér alveg sláandi hvað leikarar standa sig vel í krefjandi hlutverkum, allt frá aðalleikonunum fjórum til þeirra sem fara með smærri hlutverk. Hvernig var staðið að vali í hlutverkin, nú eru ekki allir sem þarna eru í forgrunni með mikla reynslu? Og í beinu framhaldi, nú hlýtur það að hafa verið stór ákvörðun að ákveða að segja söguna á tveimur tímaplönum, og nota ólíkar leikkonur til að túlka sama hlutverkið. Gætirðu aðeins rætt um þetta allt saman?
Sko, tímaplönin þjóna ólíkum tilgangi, Meðal annars vildi ég að áhorfendur engdust um yfir því að foreldrarnir gera ekkert, eða ekki nógu mikið. Og við veltum aðeins endalokunum fyrir okkur. Í upphafi var sena í lokin þar sem Magnea var komin í Háskóla, í sæmilegum málum. En við hættum við það. Bæði Magnea og Stella eru hluti af Kristíni Gerði, innblásnar af ólíkum hliðum hennar. En eftir að ég sá Christine F. (Dýragarðsbörnin) sá ég hversu mikilvægt var að hafa raunverulega unga leikara í hlutverkunum, leikara sem gátu tjáð varnarleysi. Og Elínu [Elín Sif Halldórsdóttir] hafði ég spottað fyrr og vissi í raun að hún væri rétt fyrir Magneu. Eyrún [Eyrún Björk Jakobsdóttir] villtist eiginlega inn í prufu fyrir Stellu. Hún er raunverulega yngri en Elín, en það sem á endanum skipti máli var áreynsluleysið hjá þeim. Að finna eldri leikkonurnar var flóknara. Kristín Þóra hafði hafði komið í prufu fyrir Stellu en kom þá aftur fyrir Magneu. Og svo kom Kristín fram með þessa persónu, lék hana þannig að hún var miklu ver farin en hún átti að vera.
2018 virðist ætla að vera dálítið lykilár í íslenskri kvikmyndagerð. Andið eðlilega, Kona fer í stríð og myndin þín, Lof mér að falla, eru allar að glíma við samtímann, og málefni sem skipta máli í samtímanum. Íslensk kvikmyndagerð hefur að sumu leyti verið eins og föst í einhverri tímavél, ýmist týnd í fortíðinni (atómstöðvarkomplex) eða föst í málefnum sem öllum stendur á sama um (bændur bregða búi, fylleríssögur hestamanna, hrútar, það sem efst er á baugi í sjávarþorpinu). Hvernig sérðu sjálfan þig í þessu samhengi og hvernig verða næstu verkefni?
Benni með náttúrumyndina sína, mynd um loftslagsmál, og Ísold með innflytjendamálin. Ég fagna því að við seum farin að fjalla um málefni líðandi stundar og ég held að áhorfendur geri það líka. Í Lof mér að falla er ekkert sjávarþorp, það eru engir hestar, engar beljur. Það er eitt náttúruskot í myndinni, það er þegar Gísli og Magnea flýja úr meðferð, og það er þarna af nauðsyn! Það má kannski segja að myndin tikki í sum íslensk box, þunglyndi og sjálfsmorð, til dæmis, en mér finnst mikilvægt að segja sögur sem skipta máli. Raunar hef ég fundið að ég get eiginlega ekki sagt annað en tiltölulega flóknar sögur, það liggur ekki vel fyrir mér að segja sögu um eina persónu. Ég veit ekki hvers vegna. En þetta er það sem ég á held ég eftir að gera, segja sögur sem mér finnst vera áríðandi.
Sjá nánar hér: Spjall við Baldvin Z | Hugrás
