Heimildamyndin Er ást eftir Kristínu Andreu Þórðardóttur er komin aftur í sýningar í Bíó Paradís. Á dögunum birti Gunnar Ragnarsson gagnrýnandi Morgunblaðsins umsögn um myndina og gaf henni þrjár og hálfa stjörnu.
Gunnar skrifar meðal annars:
Er ást fjallar um Helenu Jónsdóttur danshöfund og kvikmyndaleikstjóra og samband hennar við eiginmann sinn, Þorvald Þorsteinsson myndlistarmann og rithöfund, sem lést af slysförum á heimili þeirra í Antwerpen í Belgíu árið 2015. Óhætt að segja að verkið sé afar persónulegs eðlis en einblínt er á frásagnir Helenu af lífshlaupi og sambandi þeirra hjóna. Myndin var tekin upp á árunum 2015 til 2020 í Belgíu og á Íslandi og skrásetur sorgarferli Helenu. Um leið er Helena að standa vörð um arfleifð Þorvaldar sem listamanns sem fylgir því að fara í gegnum aragrúa mynd- og hljóðverka, skrifta og finna þeim farveg, samhengi og geymslustað. Þessari flóknu stöðu og margbrotnu tilfinningum henni tengdum eru gerð skil.
Myndin hefst á evrópskri skógarsýn – söguhetjan (og lítill hvutti) færist hægt inn í ramma á reiðhjóli eftir leið malarvegarins í átt að myndavélinni. Klippt er á Helenu sitjandi á bekk í trjálendi og í framhaldi er heimferð hennar miðlað með borgarmyndum af síki, neðanjarðarlest og rúllustiga. Píanónótur slá ljúfsáran upphafstón en rödd Helenu tekur yfir hljóðrásina teljandi upp fimm stig sorgarferlis (afneitun, reiði, úrvinnsla, þunglyndi og sátt), eins og þau hafa verið skilgreind af fagaðilum. Þetta ferli afmarkar sorgina sem línulega þróun en Helena segir að „raunveruleikinn er sá að það er ekkert línulegt við þetta“, heldur upplifir hún hana „sem rússíbanaferð sem á sér hvorki upphaf né endi“. Við tekur atriði með Helenu á vinnustofu þeirra hjóna, þar sem hún fer í gegnum verk Þorvaldar – til skrásetningar og varðveislu. Senan sviðsetur á beinskeyttan hátt flókið ferli sem Helena á í vændum – að fara í gegnum veraldlegar leifar lífs sem var – og minningarnar sem við það vakna. Augað hvílir þolinmótt á hverju orði Helenu en hún er mynduð í nærmynd er hún ræðir aðkomu og stuðning Þorvaldar að verki hennar Tímum . Súmmað er út og frá henni, eins og til að gefa henni pláss. Örskömmu síðar er eins og Helena klökkni og yfirgefur hún sjónarsviðið í hvelli. Súmmið sýnir fram á næmi og virðingu aðstandendanna gagnvart aðalpersónunni. Upphafsatriðarunan, sem hér hefur verið lýst, kynnir helstu þemu, aðstæður og efnistök á lipran hátt.
Almennt eru raddirnar í verkinu aðeins tvær: Helenu og Þorvaldar. Á vissan hátt er því um portrett- eða viðtalsmynd við Helenu að ræða, þar sem hún er nánast undantekningarlaust í hlutverki þess sem segir frá. Samsetning er þó lífleg og fim – Helena er bara í mynd þegar það skiptir máli. Notuð eru viðtöl við Þorvald, myndefni úr hirslum íslensku sjónvarpsstöðvanna af listþátttöku þeirra og efni úr einkasafni fjölskyldunnar. Samband og saga þeirra er rakin línulega. Helena var einstæð móðir að vinna í íslensku listalífi þegar þau kynntust. Allt frá upphafi voru þau afar náin og ástfangin „eins og unglingar“. Greint er hispurslaust frá skini og skúrum, áföllum og sigrum sem urðu á vegi þeirra en betra er að spilla ekki fyrir lesendum með ítarlegri umfjöllun. Þó er vert að geta þess að Helena ræðir fíknisjúkdóm Þorvaldar og afstöðu sína til hans. Myndin sem hlýst af er afar mannleg – af breysku og heillandi fólki – og upplifir rýnir þakklæti í garð Helenu fyrir að hleypa áhorfendum nærri sér í þessum erfiðu aðstæðum. Einnig verður að hrósa Kristínu Andreu Þórðardóttur leikstjóra fyrir að skapa jafn sterkt trúnaðarsamband og raun ber vitni.
Vefur myndarinnar er heillandi – stafrænar tökur Bjarna Felix Bjarnasonar eru fágaðar og glæsilegar – og skeytt afar vel saman við eldra efni í klippingu Sighvats Ómars Kristinssonar. Myndin er rúmar fimmtíu mínútur og í raun afar þéttofin og efniviður nægur í mynd í „fullri“ lengd. Á stöku stað væri kærkomið að anda jafnvel meira í þunga tilfinninga og jafnvel fá fleiri senur með Helenu í aðstæðum með öðru fólki og fá meiri innsýn í hversdag hennar. Fókusinn er því þröngur, sem auðvitað getur líka talist styrkleiki. Tónlist Úlfs Eldjárns er á köflum fullleiðandi fyrir smekk undirritaðs, sem er þó örlítið strangur í þeim efnum.
Heilt yfir er Er ást falleg frásögn um ást og missi – sögð af miklu örlæti. Hún ætti að höfða til þeirra sem hafa áhuga á lífi listamanna en ekki síður til allra sem hafa elskað og misst.
