„Frásögnin er einlæg og nær kærkominni nánd við persónu sína í hennar náttúrulega umhverfi. Kári varðveitir með myndinni dýrmæta arfleifð þjóðarinnar og dregur líkt og í fyrri verkum sínum upp lifandi lýsingu af einstakri persónu sem svo sannarlega á erindi við komandi kynslóðir,“ segir Hjördís Stefánsdóttir hjá Morgunblaðinu um heimildarmynd Kára Schram, Svarta gengið. Hún gefur myndinni fjóra og hálfa stjörnu.
Umsögn Hjördísar fer hér:
Heimildarmyndin Svarta gengið eftir Kára G. Schram var frumsýnd í Bíó Paradís fyrir skemmstu. Hún gerir hrífandi sögu Þorbjörns Péturssonar, fjárbónda og einsetumanns á Ósi í Arnarfirði, góð skil. Þegar heilsu hans tók að hraka mjög árið 2010 varð hann sárneyddur að bregða búi og fella allt sitt fé. Meðal fjárins var séralinn, kollóttur og fagur hópur sem Þorbjörn kallaði Svarta gengið. Hver skepna var gædd sínum persónuleika og bar fullt traust til eiganda síns sem á móti var sérlega elskur að bústofni sínum. Þegar til kastanna kom var þorri fjárins á Ósi fluttur í sláturhús en Þorbjörn afréð að jarðsetja mállausu ástvini sína í Svarta genginu heima við ósinn og reisa þeim einstakan minnisvarða. Jafnframt sótti hann um leyfi yfirvalda til að fá að hvíla við hlið þeirra eftir sinn dag.
Heimildarmyndasmiðurinn Kári hefur lengi sérhæft sig í gerð mynda um íslenskan menningararf og Svarta gengið rímar sérlega vel við síðustu mynd hans, Jöklarann (2014). Í þeirri mynd nær Kári að draga fram afar líflega og minnisstæða mynd af Þórði Halldórssyni (1905-2003) frá Dagverðará. Það sama er uppi á teningnum að þessu sinni. Fágætir persónutöfrar Þorbjörns Péturssonar og falslaus ást hans á fénu sínu hreyfir við áhorfendum. Hann er hjartahlýr og lítillátur en einstök lífsviðhorf hans hafa mótast nokkuð af einangrun og einföldum lifnaðarháttum. Reyndar mætti lífsstíll hans, sem einkennst hefur af nægjusemi, þrautseigju og æðruleysi, vera öðrum til eftirbreytni nú á tímum hamslauss velmegunarkapphlaups og oft varhugaverðs framfaraæðis.
Sveitin var blómleg þegar Jón Sigurðsson, sjálfstæðishetja Íslendinga, sleit barnsskónum á Hrafnseyri við Arnarfjörð, en núna er byggðin í norðanverðum Arnarfirði, vestast í Ísafjarðarsýslu, að mestu komin í eyði. Þorbjörn var síðasti ábúandi á þessum slóðum. Hann er fæddur árið 1953, ólst upp í systrahópi og hefur alið allan sinn aldur á Ósi sem stendur gegnt Hrafnseyri. Í seinni tíð bjó hann þar einn með hátt í tvö hundruð fjár og undi sér vel í félagsskap dýranna. Hann fór lítið af bæ en ók dráttarvél sinni ef svo bar undir því hann átti aldrei bíl. Vegurinn heim að Ósi lokast í fyrsta haustsnjónum og er oft lokaður í fjóra til sex mánuði á ári, eftir tíðarfari. Þorbjörn bjó því löngum við einangrun en er öllum kunnugur í sveitinni og vel liðinn. Hann fékk kærkomna heimsókn tvisvar í viku þegar pósturinn færði honum matföng og aðrar nauðsynjar samkvæmt gamalli hefð. Pósturinn kom á báti frá Bíldudal yfir vetrartímann en ók þegar heiðar opnuðust.
Árin áður en Þorbjörn brá búi færði Jón Halldórsson honum aðföngin og staldraði venjulega við og ræddi þjóðmálin við einsetumanninn. Talsími er á Ósi en rafmagni hefur aldrei verið veitt á bæinn því það hefði kostað bóndann formúu að fá streng leiddan til sín og búskapurinn dró aldrei svo dýrmæta taug. Bærinn Ós er lítill og þröngur en öll umgengni ber vott um snyrtimennsku í hvívetna. Þorbjörn ber virðingu fyrir sögu hluta sinna og viðheldur híbýlunum af kostgæfni. Hann hefur til að mynda um árabil sofið í rúmi afa síns sem er að minnsta kosti þumlungi of stutt fyrir hann en lætur það þó ekki á sig fá. Kvikmyndatökur Kára eru sérlega lifandi í þröngum húsakosti Þorbjörns. Þessar aðstæður hafa mótað bóndann og hann fær sjálfur að lýsa sér í sínum heimahögum. Útkoman er sterk og eftirminnileg.
Svarta gengið hans Þorbjörns var komið undan tinnusvartri gimbur sem var svo smá í fyrstu að hún náði ekki upp í spena móður sinnar og varð því heimalningur. Sérstakt samband hennar og bóndans varð til þess að hann tók að ala sérstofn undan henni og hennar lömbum. Þegar fyrsta gimbrin fór á vit feðranna var hún grafin við bæinn og svo stækkaði heimagrafreiturinn eftir því sem fella þurfti fleiri úr genginu. Svarta gengið var haft sér í húsi og Þorbjörn umbunaði ánum með mjólkurkexi eftir hvern sauðburð og þær þáðu kexið með þökkum. Ekkert var of gott fyrir hans séralda fé, hagur þess var hans líf og yndi. Hann deildi öllu sínu með þeim eins og kærleiksríkur og dyggur faðir. Þetta fé var ekki alið til slátrunar og hækkunar á tekjustofni heldur kysst, kjassað, elskað og dáð. Í myndinni fá áhorfendur að kynnast öllum þessum þáttum í lífi Þorbjörns. Þeir fá meira að segja að skyggnast inn í angurværan og kynngimagnaðan draum hans þar sem hann sér fyrir sér meðlimi Svarta gengisins stökkva hjá hvern á eftir öðrum. Inn í þá senu eru klipptar nærmyndar sem sýna sofandi bóndann, með bros á vör, í of stutta rúminu.
Áður en Þorbjörn flutti frá Ósi reif hann og brenndi fjárhúsin og hlöðuna í stað þess að láta mannvirkin grotna niður í synd og skömm. Hann keypti sér svo íbúð á Þingeyri og ætlaði að setjast þar að en þorpið þrengdi að honum og skyggði á fjarðarsýnina og beina aðganginn sem hann hafði áður að náttúrunni. Í lok myndarinnar hefur Þorbjörn því ákveðið að venda kvæði sínu aftur í kross og flytja frá Þingeyri. Óvíst er hvað framtíð hans ber í skauti sér þótt auðséð sé að hann þrái heitast að fá að hvíla við hlið fjárins sem hann unni svo heitt, í myndarlega grafreitnum sem hann markaði því.
Kvikmyndataka myndarinnar í heild er göldrum líkust. Ljósbrot og skuggar leika um tjaldið og yfir veðurbarinn móann, fjallasalinn og ósinn sem oft fylla rammann. Angurvært tónlistarundirspil og ljóðræn myndblöndun eru skemmtilegir merkingaraukar. Hljóðið er skýrt svo hvert sagt orð heyrist vel. Frásögnin er einlæg og nær kærkominni nánd við persónu sína í hennar náttúrulega umhverfi. Kári varðveitir með myndinni dýrmæta arfleifð þjóðarinnar og dregur líkt og í fyrri verkum sínum upp lifandi lýsingu af einstakri persónu sem svo sannarlega á erindi við komandi kynslóðir. Þorbjörn reisti kindum sínum minnisvarða og Kári heiðrar svo ævistarf Þorbjörns og hverfandi lifnaðarhætti með þessari undurfallegu, raunsönnu mynd.
