Brynja Hjálmsdóttir skrifar um Hjartastein Guðmundar Arnars Guðmundssonar í Morgunblaðið og segir hana einhverja sterkustu íslensku kvikmynd síðustu ára og algjörlega á pari með því betra sem er að gerast í evrópskri kvikmyndagerð um þessar mundir. Hún gefur myndinni fjóra og hálfa stjörnu af fimm.
Umsögn Brynju fer hér:
Þótt ferill Guðmundar Arnars Guðmundssonar, leikstjóra Hjartasteins, sé rétt að hefjast hefur hann þegar sýnt fram á að hann er maður mikilla hæfileika. Árið 2013 sendi hann frá sér stuttmyndina Hvalfjörð, sem segir frá tveimur bræðrum sem búa í harðneskjulegri sveit, hinn eldri glímir við þunglyndi og sá yngri vill helst af öllu gæta bróður síns en báðir eiga þeir bágt með að tjá sig einlæglega með orðum, þráður sem einnig má greina í þessari nýju kvikmynd. Myndræn hlið Hvalfjarðar var í alla staði til fyrirmyndar og sumar senur framúrskarandi fallegar. Hún vann til meira en fimmtíu verðlauna á kvikmyndahátíðum víða um lönd og hlaut þann gríðarmikla heiður að vera valin til þátttöku í aðalkeppni Cannes í flokki stuttmynda.
Hjartasteinn er fyrsta kvikmynd Guðmundar í fullri lengd. Hann er sannkallaður þúsundþjalasmiður, en hann leikstýrir, framleiðir og ritar handritið og að hans sögn hófst vinna við handritið fyrir tíu árum. Kvikmyndin gerist eitt örlagaríkt sumar í lífi þeirra Þórs og Kristjáns, perluvina sem búa í ægifögru sjávarþorpi á Íslandi. Í mögnuðu upphafsatriði myndarinnar sjáum við vinina tvo ásamt fleiri strákum slóra á sólbaðaðri bryggjunni. Skyndilega syndir fiskitorfa undir bryggjuna og strákarnir stökkva til og draga fram veiðarfærin. Þeir ná að draga nokkra væna fiska á land og þá breytist þessi værðarlega sumarstund skyndilega í villimannslega slátrun þar sem strákarnir berja á spriklandi fiskunum, slá þeim utan í staura og rífa úr þeim tálknin. Kristján hrækir upp í vesælan marhnút sem ratað hefur á eitt færið og gerir sig reiðubúinn til að fleygja honum aftur í sjóinn en það er hiti í hinum strákunum og þeir hrifsa marhnútsgreyið, kasta því í jörðina og stappa á því af öllu afli þar til Þór skakkar leikinn. Marhnúturinn er orðinn að slímugu hrúgaldi og piltarnir sjá að nú hafa þeir gengið of langt, farið yfir mörkin.
Upphafsatriðið setur tóninn fyrir þessa uppvaxtarsögu og verkar sem myndlíking fyrir söguna í heild. Þór og Kristján þreifa fyrir sér í leit að réttum félagslegum mörkum en gjarnan gera slíkar þreifingar kröfu um að fara yfir mörkin og láta á þau reyna. Ef þú stígur út af sporinu, ert öðruvísi en fólk er flest, máttu eiga á hættu að vera kraminn til dauða eins og marhnúturinn á bryggjunni. Persónur myndarinnar standa á tímamótum þar sem þær þurfa að kynnast nýjum tilfinningum og í raun sjálfum sér upp á nýtt. Allt í einu getur ein athugasemd eða snerting orðið eitthvað annað en hún átti að vera, það sem áður hafði enga merkingu er orðið merkingarbært.
Fjölskyldur drengjanna eru meingallaðar, hvor með sínu sniði. Kristján þarf að þola þrúgandi nærveru föður síns, sem er ofbeldisfullur og drykkfelldur og stjórnar heimilinu með harðri hendi. Þór upplifir hins vegar að móðirin sé ekki nægilega til staðar fyrir hann. Fjölskylda hans nær illa inn að kjarna sinna vandamála þar sem allir á heimilinu eru með ofnæmi fyrir einlægni. Þetta sést vel í skondnu atriði þar sem Hafdís, stóra systir Þórs, les frumsamið ljóð við matarborðið og hinir fjölskyldumeðlimirnir hörfa samstundis í skotgrafir meinhæðninnar, ófærir um að taka á flutningnum af kurteisi.
Það vekur sérstaka eftirtekt hvað handritið er gott. Samtölin eru haganlega skrifuð, lágstemmd, sannfærandi og náttúruleg. Leikararnir gæða textann lífi, standa sig flestir prýðilega og ber helst að nefna Baldur og Blæ sem túlka þá Þór og Kristján, en þeir eru feiknasterkir í sínum rullum. Raunar eru allir krakkarnir með eindæmum góðir og ljóst er að vel var staðið að leikaravali fyrir myndina. Persónusköpunin er vönduð og nær höfundurinn fram dýpt í persónum Þórs og Kristjáns. Í upphafi er Þór óöruggur, hann telur sig skorta líkamlegt atgervi og lætur sig dreyma um karlmannlegri hárvöxt. Kristján er aftur á móti afslappaðri og áræðnari. Þegar á líður vex Þóri ásmegin en Kristján upplifir stigmagnandi óvissu og efa þegar hann áttar sig sífellt betur á að tilfinningar hans í garð Þórs eru gjörbreyttar og eftir því sem heimilisaðstæður hans versna sekkur hann dýpra og dýpra niður á við. Samband drengjanna kúvendist og þróunin sem verður á sambandi þeirra og þeim sjálfum er einstaklega vel útfærð og þrælúthugsuð.
Kvikmyndatakan er stórfín, sem er ekki að furða því á bak við myndavélina er hinn afbragðsgóði kvikmyndatökumaður Sturla Brandt Gøvlen, sem annaðist meðal annars kvikmyndatöku í Hrútum og í þýsku myndinni Victoria sem er tveggja tíma löng en var öll tekin í einu skoti og er eitt magnaðasta kvikmyndatökuafrek síðari tíma. Fjörur og fjallgarðar skarta sínu fegursta í stórbrotnum víðmyndum og með notkun á náttúrulýsingu, vandaðri kvikmyndatöku og klippingu ná aðstandendur myndarinnar fram mikilli myndrænni fegurð. Atriðið þegar Kristján veður út í læk, dýfir höfðinu ofan í vatnið og öskrar af geðshræringu er dæmi um atriði sem kitlar fegurðarskynið alveg sérstaklega.
Hjartasteinn hefur þegar sópað að sér verðlaunum á kvikmyndahátíðum víða um lönd. Á tímum þverþjóðlegu kvikmyndarinnar, þar sem fjármagn og dreifing listakvikmynda einskorðast ekki við einn staðbundinn markað, er markmiðið að gera bíómynd sem virkar í senn fyrir heimamenn og fyrir kvikmyndahátíðargesti í öðrum löndum. Því markmiði mun Hjartasteinn vísast ná, hún hefur að minnsta kosti náð að sigra nokkur lönd og mun vafalaust renna vel ofan í íslenska sýningargesti ef eitthvað var að marka viðbrögðin í salnum á forsýningarkvöldinu. Í grunninn er sagan afar alþjóðleg en viss stemning í henni ætti að tala sérstaklega til íslenskra áhorfenda og vekja upp minningar frá björtum æskusumrum, eins og þegar persónurnar ösla mýrlendið í skítugum strigaskóm, virða fyrir sér fuglshræ og aðra töfragripi í fjörunni og súpa á dularfullu glundri í fyrsta sinn úr ómerktri plastflösku.
Hjartasteinn fjallar um átökin milli leikgleðinnar og grimmdarinnar sem einkenna unglingsárin. Það getur tekið á að tapa sakleysinu, að vera lítill og stór á sama tíma. Stundum vill maður vera lítill og kúra í fanginu á stóru systur, stundum þarf maður að vera stór og manna sig upp í að kyssa þann sem maður elskar eða í að lemja stærsta hrekkjusvínið í bænum í nafni vináttunnar. Uppvaxtarsagan er vissulega fastmótað frásagnarform og geta slíkar sögur auðveldlega orðið formúlukenndar en myndin nær að að sveigja hjá klisjunum, sagan er sterk og margslungin og verður aldrei klén. Hún fjallar um ástarmál barna án þess að verða hallærisleg og nær af stakri prýði að fanga æðibunugang æskunnar, þar sem gleðivíma persónanna víkur jafnskjótt fyrir þrúgandi óhamingju. Áhorfendur hrífast með í þetta ferðalag þar sem þeir eitt augnablik engjast um af hlátri en það næsta finna þeir brjóstið sökkva inn á við og berjast við að kyngja kekkinum í hálsinum. Myndin er, ásamt Eldfjalli Rúnars Rúnarssonar, að mínu mati einhver besta frumraun nýs íslensks leikstjóra. Hún er þar að auki yfirhöfuð einhver sterkasta íslenska kvikmynd síðustu ára og algjörlega á pari með því betra sem er að gerast í evrópskri kvikmyndagerð um þessar mundir.
